Οι διατροφικές ανάγκες των παιδιών εξαρτώνται από την ηλικία και δεν είναι σταθερές, όπως βρέθηκε από πολυάριθμες έρευνες. Η ελλιπής γνώση σε θέματα διατροφής και αναγκών των παιδιών έχει επίπτωση στη νοητική τους ανάπτυξη και στην υγεία τους. Οπότε είναι απαραίτητη η γνώση και η σωστή κατανομή των ενεργειακών αναγκών ανάλογα με το γεύμα.

Η προσχολική, σχολική και εφηβική ηλικία είναι σημαντικές για την ανάπτυξη και εξέλιξη. Οι ημερήσιες θερμιδικές ανάγκες ποικίλλουν ανάλογα με την ηλικία και καλύπτονται κατά 50-55% από υδατάνθρακες, 30-35% από λίπη και 15% από πρωτεΐνες. Όσο το παιδί μεγαλώνει έχει σημαντικότερη αύξηση της μυϊκής μάζας σε σύγκριση με την αύξηση της μάζας των εσωτερικών οργάνων. Το μυϊκό σύστημα αναπτύσσεται στα αγόρια απότομα (στα 14 έτη περίπου), λόγω της ορμόνης της τεστοστερόνης που παράγεται σε άφθονη ποσότητα στην εφηβική τους ηλικίας.

Από τη μέση ενεργειακή κατανάλωση ενός παιδιού το 30% πηγαίνει στον βασικό μεταβολισμό, το 12% στην ανάπτυξη, το 25% σε σωματική δραστηριότητα και το 8% σε απώλειες λίπους που δεν απορροφήθηκε. Ο βασικός μεταβολισμός από 55Kcals/kg στη γέννηση, κατεβαίνει στις 25Kcals/kg στον ενήλικα. Τα παιδιά πρέπει να εκπαιδευτούν να τρώνε φρούτα και λαχανικά (πλούσια σε βιταμίνες Α και C, και σε σύμπλοκους υδατάνθρακες), κρέας, αυγά, πουλερικά, ψάρια (πλούσια σε πρωτεΐνες, σίδηρο, βιταμίνες συμπλέγματος Β), ψωμί, δημητριακά, όσπρια (πλούσια σε φυτικές ίνες και βιταμίνες συμπλέγματος Β), καθώς και γάλα, γαλακτοκομικά προϊόντα (πλούσια σε ασβέστιο, πρωτεΐνη, λίπη, βιταμίνη D). Όλα αυτά προσφέρουν τον καλύτερο συνδυασμό συστατικών και χαρακτηρίζονται από άριστη θρεπτική αξία, για τη σωστή ανάπτυξή τους.

Το ασβέστιο είναι σημαντικό καθώς και η βιταμίνη D για τη δημιουργία οστικής μάζας. Ένα αγόρι ή ένα κορίτσι που φθάνει στην ενήλικη ζωή με μικρή οστική μάζα, κινδυνεύει αργότερα από οστεοπόρωση. Απαραίτητη είναι η κατανάλωση 500γρ γάλακτος καθημερινά (2 ποτήρια), ενώ σε παιδιά με τάση παχυσαρκίας πρέπει να επιλέγεται το άπαχο γάλα.

Οι διατροφικές συνήθειες της οικογένειας φαίνεται να επιδρούν έντονα στο παιδι, που μιμείται και προσαρμόζεται. Με την έναρξη του σχολείου, το παιδί απομακρύνεται από το σπίτι, ενώ διατηρεί έντονη την επιρροή των διαιτητικών συνηθειών της οικογένειας. Για 8 μήνες του χρόνου, τα παιδιά είναι φανατικοί καταναλωτές τροφίμων που πωλούνται στα κυλικεία. Ο πειρασμός της σχολικής καντίνας είναι έντονος και το «χαρτζιλίκι» του καταναλώνεται για την αγορά κακής ποιότητας τροφίμων («λιχουδιές» όπως σοκολάτες, μπισκότα, καραμέλες, αναψυκτικά, κρουασάν κ.ά.), που προσφέρουν κακής ποιότητας θερμίδες, κορμεσμένα λίπη, ζάχαρη, αλάτι. Εδώ ο ρόλος της πολιτείας, των γονέων και των δασκάλων (του σχολείου) είναι σημαντικός, καθώς έχουν ευθύνη να ελέγχουν ότι πωλούνται κατάλληλα και θρεπτικά τρόφιμα στα κυλικεία. Σύμφωνα με εγκύκλιο του Υπουργείου Υγείας τα κυλικεία πρέπει να πωλούν: παραδοσικό γιαούρτι, σάντουιτς με τυρί ή κασέρι από μαύρο ψωμί, κουλούρι, ξηρά φρούτα, τυρόπιτες με καλό τυρί κ.ά.

Οι γονείς καλό θα ήταν να ασχοληθούν και να προετοιμάσουν τα γεύματα που θα καταναλώσουν τα παιδιά τους στο σχολείο. Ένα καλό πρωινό γεύμα θα ανακόψει την πείνα του παιδιού τους που θα το οδηγούσε στο διάλειμμα στην κατανάλωση μιας πιθανής ανθυγιεινής λιχουδιάς. Φρούτα εποχής στο διάλειμμα ή αμύγδαλα ωμά ή καρύδια ωμά ή ένα σάντουιτς ολικής και πολλά άλλα, είναι πολύ καλές και θρεπτικές επιλογές. Όσο για τις μερίδες και τις ποσότητες που αναλογούν στο κάθε παιδι, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες (ηλικία, βάρος, δραστηριότητα κλπ.) και καλό θα ήταν να απευθυνθείτε σε έναν έμπειρο διατροφολόγο (ιδιαίτερα αν παρουσιάζει πρόβλημα με το βάρος του και την υγεία του).

Οι ανάγκες σε ενέργεια και θρεπτικά συστατικά είναι υψηλές τα πρώτα 2 χρόνια της ζωής. Μετά την ηλικία αυτή θα μπορούσε να αρχίσει μία σταδιακή μεταβολή στην επιθυμητή διατροφική σύνθεση, αλλά οπωσδήποτε «δεν» συνιστώνται «αυστηρές» δίαιτες σε υγιή παιδιά και εφήβους. Η δίαιτα πρέπει να περιλαμβάνει ποικιλία

τροφών επαρκών σε θερμίδες και θρεπτικά συστατικά για τη φυσιολογική ανάπτυξη. Είναι γνωστό ότι η εναπόθεση λίπους στο τοίχωμα των αγγείων αρχίζει από τα πρώτα χρόνια ζωής, αλλά οι βλάβες θεωρούνται ακίνδυνες και θεωρητικά αναστρέψιμες, ενώ μετά την εφηβεία προοδευτικά μετατρέπονται σε αθηρωματικές πλάκες. Το γεγονός αυτό σημαίνει ότι η παρέμβαση για την πρόληψη πρέπει να αρχίσει από την παιδική ηλικία, με καθιέρωση διαιτητικών συνηθειών που θα μπορούσαν να μειώσουν τον κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων στην ενήλικη ζωή.

Χαρακτηριστικά της δυτικού τύπου δίαιτας είναι η εγκατάλειψη της μεσογειακής δίαιτας, η υπερκατανάλωση κορεσμένου λίπους και ζάχαρης, η μείωση των φυτικών ινών και η επερπρόσληψη φωσφόρου. Η γρήγορη, τυποποιημένη τροφή (fast food), οι δεκάδες λιχουδιές που κατακλύζουν την αγορά και η υπερβολική διαφήμισή τους τροποποίησαν τον τρόπο διατροφής των παιδιών που – σε συνδυασμό με την αγκατάλειψη της παραδοσιακής μεσογειακής δίαιτας – μετατράπηκαν σε καταναλωτές δυτικού τύπου με όλα τα μειονεκτήματά τους. Από πανελλήνια έρευνα Α’ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών φαίνεται ότι τα παιδια στην Ελλάδα, όχι μόνο δεν υποσιτίζονται, αλλά αντίθετα υπερσιτίζονται, προσλαμβάνοντας το 15% των θερμίδων από πρωτεΐνες, 44% από υδατάνθρακες (κατεξοχήν δισακχαρίτες) και το 41% των θερμίδων από λίπος που υπερβαίνει κατά πολύ το συνιστώμενο όριο του 30-35%! Τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα από το γεγονός ότι τα κορεσμένα λίπη (ζωικά λίπη) καλύπτουν το 15% των θερμίδων έναντι του συνιστώμενου 8-10%.

Σήμερα στην εποχή της βιασύνης και της πολυαπασχόλησης, το γρήγορο και το τυποποιημένο φαγητό είναι σήμα κατατεθέν και δυστυχώς στο 90% των περιπτώσεων στους θαμώνες των εστιατορίων «fast food» είναι παιδιά κάτω των 18 ετών. Συνεπώς, η ανάγκη για παρέμβαση και τροποποίηση των διαιτητικών συνηθειών των παιδιών φαίνεται πως είναι απαραίτητη ώστε να προλάβουμε πιθανά προβήματα που σχετίζονται με παχυσαρκία, διαβήτη, δισλιπιδαιμίες, παθήσεις πεπτικού συστήματος και διάφορα άλλα καρδιαγγειακά προβλήματα που παρουσιάζονται στην ενήλικη ζωή των παιδιών. Στατιστικές μελέτες συγκλίνουν επέρ του προστατευτικού ρόλου των φρούτων, των λαχανικών και της βιταμίνης C σχεδόν σε όλες τις μορφές καρκίνου και του ελαιολάδου στον καρκίνο του μαστού (αντιοξειδωτικά). Αντίθετα, ο κίνδυνος είναι αυξημένος από την υπερκατανάλωση κορεσμένου λίπους, trans λιπών (μαργαρίνες, πατατάκια, γαριδάκια κ.ά.) αλκοόλης, νιτροζαμινών (έπεξεργασμένα κρέατα, αλλαντικά), ζάχαρης και αλατιού. Δηλαδή, η μεσογειακή δίαιτα, που είναι πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, σύμπλοκους υδατάνθρακες, φυτικές ίνες, βιταμίνες, μονοακόρεστα φυτικά λίπη, ψάρια (περιέχουν ω-3 λιπαρά οξέα που προστατεύουν από τα καρδιαγγειακά νοσήματα), εξασφαλίζει όλες τις προϋποθέσεις για υγιεινή διατροφή.

Σίγουρα δεν είναι εύκολο και εφικτό, αλλά είναι «αναγκαίο» η οικογένεια να στραφεί στα γεύματα του σπιτιού, με τροφές υψηλής βιολογικής αξίας, όπως το ψάρι, τα γαλακτοκομικά, το κρέας, φυτικές ίνες, ελαιόλαδο, φρέσκα φρούτα και λαχανικά, διότι η παιδική ηλικία είναι η πλέον κατάλληλη για τη πρόληψη των νοσημάτων που σχετίζονται με τη διατροφή.